����Թ�

Mae Greg Jenner yn hanesydd, awdur a darlledydd poblogaidd, ymysg ei weithiau mae rhaglen deledu ‘Horrible Histories’, cyfres llyfrau ‘Totally Chaotic History’ a podcast ‘You’re Dead to Me’. 

Ymunwch â Greg wrth iddo roi ei farn ar bob dim sy’n ymwneud â hanes!

Rhagor o wybodaeth:

Theatr Bryn Terfel, Pontio

Safonol a  Henoed £10

Myfyriwr a Phlentyn £5

10am – 4pm

Mwynhewch yr arddangosfeydd e.e. Meddygaeth yng ngogledd Cymru, Ystad Penrhyn a chaethwasiaeth, Pêl droed ym Mangor, addysg ym Mangor, Kate Roberts a Choleg ����Թ�o dan arweiniad tîm yr Archifdy  10yb – 4yp. 
Bydd y Pontifical hefyd i’w weld fel rhan o’r arddangosfa am y Gadeirlan yng nghoridor Siambr y Cyngor. 

11am-5pm

Dewch i ymweld a Storiel 11yb-5yp. Fel rhan o’r Wyl.

10am  - 3pm

Croeso cynnes i bawb i ymweld â’r Gadeirlan

Croeso gan Yr Arglwydd Dafydd Wigley. Cyflwyniad i’r drafodaeth gan Roland Evans, Pennaeth Cynorthwyol Economi a Chymuned, Cyngor Gwynedd. Panel trafod am hanes a threftadaeth llechi gyda Elin Tomos, Dr Dafydd Gwyn a Dr Dafydd Roberts.

Pontio PL5, lefel 5 

Er gwyddwn ble mae’r mwyafrif o long-ddrylliadau o amgylch ein arfordir, rydym dal ddim yn gwybod llawer am beth yn union ydynt. Bydd y drafodaeth yma yn rhoi gwybodaeth ar raglen arolwg gan dîm Prifysgol ����Թ�dros ddegawd gyd��’r bwriad o adnabod llong-ddrylliadau yn Môr Iwerddon. Dyma gyfle unigryw i ddarganfod pam mae’r ymchwil yma mor bwysig yn nhermau helpu i ddiogelu ein anghenion ynni yn y dyfodol a dysgu am ddarganfyddiadau sydd wedi creu syndod yn ddiweddar ar y cysylltiadau rhwng rhai o’r llong-ddrylliadau yma a hanes lleol. Dewch i ddysgu mwy am hanes yr ardal ��’r llong-ddrylliadau gyda Dr Michael Roberts, Ysgol Gwyddorau Eigion, Prifysgol Bangor.

Pontio PL2, lefel 2 

Claddfa tywysog cyntaf Cymru, y gadeirlan yw’r sefydliad eglwysig dihafal yng Ngwynedd, a wedi bod yn bencadlys esgob ers y 6ed ganrif. O dan arweiniad Dr Shaun McGuinness, Ysgol Hanes, y Gyfraith a Gwyddorau Cymdeithas, Prifysgol Bangor, bydd y drafodaeth, trwy edrych ar lythyrau gwreiddiol a dogfennau eraill sy’n bodoli, yn edrych ar rai o’r ddigwyddiadau dramatig a ddigwyddodd yn y gadeirlan yn ystod yr Oesoedd Canol Uwch, digwyddodd ble roedd yr esgobion yn chwarae rhan allweddol. Noddir y sesiwn gan Gymdeithas Hanes Sir Gaernarfon.

Cadeirlan

Hanes dinas ����Թ�(sesiwn ddwyieithog). 

Man cyfarfod: Derbynfa Pontio ger Ffordd Deiniol. 

Arweinir gan Rhys Mwyn, cerddor ac archaeolegydd

Croeso gan Yr Athro William Heath, Pennaeth Ysgol, Ysgol Cyfrifiadureg a Pheirianneg, Prifysgol Bangor. 

Cyflwyniad i waith Tom Parry Jones (John Brinley Jones, PPM Technology) a ‘W.E. Williams: peiriannwr ac arloeswr hedfan’ (Yr Athro Iestyn Pierce, Ysgol Cyfrifiadureg a Pheirianneg, Prifysgol Bangor).

Darlithfa Eric Sunderland (MALT, Prif Adeilad y Celfyddydau)

Sesiwn ar hanes a hunaniaeth y gem ym Mangor ��’r gogledd. Cadeirir gan Dr Jonathan Ervine, Ysgol y Celfyddydau, Diwylliant ac Iaith, gyda Beth Jones, ymchwilydd PhD, Ysgol Hanes, y Gyfraith a Gwyddorau Cymdeithas, Prifysgol ����Թ�; Dr Glynne Roberts, cefnogwr a hanesydd pêl droed Bangor; a Mei Emrys, hanesydd pêl droed Cymru.

Pontio PL2, lefel 2 

Man cyfarfod: Derbynfa ger Ffordd y Coleg. 

Arweinir gan Lynette Williams, Prifysgol Bangor

Dewch i ddysgu mwy am hanes y chwareli gyda Dr Leona Huey a Dr Gary Robinson, Ysgol Hanes, y Gyfraith a Gwyddorau Cymdeithas, Prifysgol Bangor.

Pontio PL5, lelel 5 

Sesiwn 1af 

Gweithdai liw a llun i'r teulu syn ymwneud a mapiau Bangor

Dewch i ddysgu mwy am mapiau John Speed o Fangor. Gweithdai yn cyfuno daearyddiaeth gyda celf a chrefft. Hwyl I’r teulu oll, bydd cyfle i greu mapiau a chymharu mapiau ����Թ�y gorffennol, presennol ��’r dyfodol! 

Bydd Rhys Lloyd Jones yn cyflwyno gweithdy hwyl gyda ����Թ�yn ganolig iddo. 

Sesiwn bore  -

Storiel 

Croeso gan Yr Athro William Heath, Pennaeth Ysgol, Ysgol Cyfrifiadureg a Pheirianneg, Prifysgol Bangor. Dewch i ddysgu mwy am hanes Pont Borth gyda Kerry Evans, UK Highways A55 Ltd; John Cole a Gareth Jones, Ymddiriedolaeth Treftadaeth y Fenai.

Darlithfa Eric Sunderland (MALT, Prif Adeilad y Celfyddydau) 

Mae addysg wedi bod yn bwysig iawn i'r bobl yng ngogledd-orllewin Cymru am ganrifoedd  lawer,  ac mae ����Թ�wedi chwarae rôl allweddol yn y datblygiad ers y  sefydlwyd  Ysgol Friars yn 1557. Agorwyd ysgolion yn yr ardal gan Griffith Jones  Llanddowror, Yr Eglwys Anglicanaidd, Y Gymdeithas Ysgolion Brytanaidd ynghyd a byrddau ysgol lleol ��’r cynghorau sir. Dewch i ddysgu mwy am y gwahanol fathau o ysgolion trwy glywed hanesion rhai o’r athrawon mwyaf difyr a diddorol gyda Gwyn Ellis, Swyddog Addysg Archifdy Gwynedd.

Pontio PL5, lefel 5 

Yn draddodiadol mae haneswyr wedi gweld ‘Seisnigeiddio’ yr uchelwyr fel agwedd critigol yn hanes cymdeithasol, diwylliannol a gwleidyddol Cymru ers y Deddf Uno yn 1534 a 1543.  Er hyn, mae ansicrwydd sylweddol yn parhau ynglŷn a pryd, pam ac i ba raddau y gollodd y grŵp dylanwadol yma y gallu i siarad Cymraeg. Yn y drafodaeth yma bydd Dr Shaun Evans, Darlithydd mewn Hanes Cymru ��’r Cyfnod Modern Cynnar ym Mhrifysgol ����Թ�a Chyfarwyddwr Sefydliad Ymchwil Ystadau Cymru, yn edrych ar y berthynas rhwng yr uchelwyr ��’r Gymraeg. Gan gydnabod trywydd hir-dymor yn nirywiad y Gymraeg sy’n ddiamheuol, mae’n nodi fod nifer o berchnogion tir wedi cadw’r brwdfrydedd ��’r gallu i ddefnyddio’r iaith Gymraeg yn y pedwerydd ganrif ar bymtheg. Mae’r ymchwil yn tynnu sylw at gymeriad ieithyddol yr uchelwyr Cymreig a’u tai gwlad, ac yn cynnig dealltwriaeth pwysig o’r berthynas rhwng y tenant ��’r perchennog tir ar stadau Cymreig a gweinyddiaeth cyfiawnder yng nghymunedau Cymreig, ac yn darparu cynnwys pwysig ar hanes dwyieithrwydd yng Nghymru.

Pontio PL2, lefel 2 

Man cyfarfod: Derbynfa ger Ffordd y Coleg. 

Arweinir gan Helen Gwerfyl, Prifysgol Bangor.

Yn y drafodaeth yma byddwch yn dysgu fwy am Nennius, y mynach ��’r hanesydd nawfed ganrif a oedd yn debygol o fod yn ddisgybl Elvodotus, esgob Bangor. Adnabyddir Nennius ymysg ysgolheigion am ei waith Historia Brittonum (Hanes y Prydeinwyr), sydd yn cynnwys, ymysg eraill, yr unig restr sydd yn bodoli o frwydrau y credir a fu cynnwys yr arwr chwedlonol Arthur yn ymladd – neu’r Brenin Arthur fel y welwyd yn y storïau canol oesoedd yn hwyrach ymlaen. Arweinir gan Yr Athro Raluca Radulescu, Cyd-gyfarwyddwr Y Ganolfan Astudiaethau Arthuraidd, Prifysgol Bangor.

Darlithfa Eric Sunderland (MALT, Prif Adeilad y Celfyddydau)

Dewch i ddysgu mwy am y berthynas rhwng lleoliadau, emosiynau ac ymddygiad gyd��’r cerddor ac archaeolegydd Rhys Mwyn.

Pontio PL5, lefel 5 

Dewch i ddysgu mwy gyda John Richard Williams, awdur ‘Er Lles Llawer: Meddygon Esgyrn Môn’ 

Pontio PL2, lefel 2

Dewch i ddysgu mwy am yr hanes Iddewig lleol gyd��’r Athro Nathan Abrams, Ysgol y Celfyddydau, Diwylliant ac Iaith, Prifysgol Bangor.

Darlithfa Eric Sunderland (MALT, Prif Adeilad y Celfyddydau)

Dewch i ddysgu mwy am hanes yr ardal a chymerwch ran yn y dathlu gyda Dr Marian Gwyn a Race Council Cymru.

Pontio PL2, lefel 2

2il sesiwn 2yp – 3:30yp 

Gweithdai liw a llun i'r teulu syn ymwneud a mapiau Bangor

Dewch i ddysgu mwy am mapiau John Speed o Fangor. Gweithdai yn cyfuno daearyddiaeth gyda celf a chrefft. Hwyl I’r teulu oll, bydd cyfle i greu mapiau a chymharu mapiau ����Թ�y gorffennol, presennol ��’r dyfodol! 

Bydd Rhys Lloyd Jones yn cyflwyno gweithdy hwyl gyda ����Թ�yn ganolig iddo. 

Sesiwn prynhawn -

Storiel 

“Y bygythiad fwyaf i ddiwylliant Cymreig a fu erioed”. Efaciwîs, y BBC a bomio Maesgeirchen (Maes G). Gydag arweiniad Dr Martin Hanks, Cyfarwyddwr Dinesig, Cyngor Dinas Bangor, bydd y sesiwn yma yn edrych ar effaith yr Ail Rhyfel Byd ar Fangor ac yn trafod rhai o’r gweithrediadau a ddigwyddodd i warchod ei hunaniaeth unigryw.

Darlithfa Eric Sunderland (MALT, Prif Adeilad y Celfyddydau) 

Dewch i ddysgu mwy am hanes yr ardal cyn sefydlu dinas ����Թ�gyd��’r archaeolegydd Dr Erin Lloyd Jones.

Pontio PL5, lefel 5

Ddewch i ddysgu mwy am hanes dyddiau cynnar y Brifysgol gyd��’r hanesydd Gari Wyn. Bydd pwyslais y sgwrs ar gyfraniad unigolion amlwg yn ogystal a chyfraniad brodorion lleol y cylch yn ogystal ag ar egluro sut yn union y llwyddwyd i esblygu o fod yn Brifysgol mewn gwesty i fod yn Brifysgol safonol o fewn muriau un o’r adeiladau mwyaf eiconig a welwyd yn Nghymru.

Pontio PL2, lefel 2

Man cyfarfod: Derbynfa ger Ffordd y Coleg. 

Arweinir gan Lynette Williams, Prifysgol Bangor.

Dewch i ddysgu fwy am drysorau Storiel! Arweinir gan Frances Llewellyn, Ffrindiau Storiel

Dewch i ddysgu mwy am fywyd Charlotte Price White a Gladys Thoday gyda Dr Dinah Evans, Cydymaith Ymchwil Anrhydeddus, a Shan Robinson, Uwch Gynorthwyydd Casgliadau Arbennig, Prifysgol Bangor.

Darlithfa Eric Sunderland (MALT, Prif Adeilad y Celfyddydau)

Dewch i wrando ar hanes a phrofiadau unigolion sydd wedi cynrychioli etholaethau lleol. Gyd��’r Cyng. Medwyn Hughes, Maer Bangor, yn cadeirio, mae’r panel yn cynnwys Sian Gwenllian AS (Plaid Cymru), Aelod y Senedd dros Arfon ers 2016; Robin Millar (Ceidwadwyr), Aelod Seneddol dros Aberconwy 2019-2024; a Claire Hughes AS (Llafur), Aelod Seneddol dros ����Թ�Aberconwy ers 2024.

Pontio PL5, lefel 5

Mae enwau lleoedd yn bwysig ac yn gysylltiad gyda’n gorffennol. Dewch i ddysgu fwy am hanes enwau ardal ����Թ�a thu hwnt gyd��’r Athro Emeritws Hywel Wyn Owen, un o sylfaenwyr Cymdeithas Enwau Lleoedd Cymru, Is-Lywydd er Anrhydedd yr English Place-Name Society a chyn-Lywydd y Society for Name Studies in Britain and Ireland.

PL2, Lefel 2, Pontio

Man cyfarfod: Derbynfa ger Ffordd y Coleg. 

Arweinir gan Helen Gwerfyl, Prifysgol Bangor.

Yr Athro Kate Williams, sy’n hanesydd, awdur a chyflwynydd teledu, fydd yn cloi'r ŵyl. Ymysg ei gweithiau mae ‘England’s Mistress’, ‘Becoming Queen’ a ‘The Ring and the Crown: A History of Royal Weddings 1066 – 2011’. Ymunwch â Kate am daith hwyliog, diddorol ac ysgogol drwy hanes.

Rhagor o wybodaeth: 

Theatr Bryn Terfel, Pontio

Safonol a  Henoed £10

Myfyriwr a Phlentyn £5