Mae nifer yn ymwybodol bod brodor o Fangor, wedi bod ynghlwm wrth ddatblygiad harbwr dros dro Mullberry, a ddefnyddiwyd yn ystod glanio ‘D-Day’, gyda rhai ohonynt wedi’u hadeiladu ym morfa Conwy hefyd.
Mae cyfraniad Jack Derbyshire, yn enedigol o Flaenau Ffestiniog, yn llai adnabyddus, a bu yntau hefyd yn chwarae rhan allweddol yn y paratoadau ar gyfer D-Day.
Graddiodd Jack o Brifysgol ÌìÌì³Ô¹Ïgyda gradd mewn Ffiseg ym 1940. Yna, ymunodd â Sefydliad Ymchwil y Morlys (Admiralty Research Establishment) yn Teddington. Yno, cafodd ei bennu i ‘Grŵp W’, grŵp bychan o fathemategwyr a ffisegwyr. Eu hamcan oedd astudio creadigaeth tonnau cefnfor dros bellteroedd mawr iawn, i gynorthwyo â datblygu ffyrdd o ragweld cyflwr tonnau ac felly, darparu rhagolygon tonnau i gynorthwyo â chynllunio glanio gyda cherbydau amffibiaidd. Gallai hyd yn oed tonnau canolog eu maint beryglu llwyddiant glaniad o’r fath.
Wrth wneud y gwaith, adeiladwyd peiriant ‘rhagolygon tonnau’ a oedd yn gallu rhannu gwahanol elfennau’r tonnau. Drwy’r dadansoddiad hwn roeddynt yn medru profi bod tonnau ‘ymchwydd’ hirach sy’n deillio o stormydd yn cyrraedd y lan cyn tonnau a gynhyrchwyd gan wynt lleol.
Yr Athro Jack Derbyshire
Mae’r gwelliannau a wnaed ganddynt wrth wella rhagolygon tonnau, yn eu hymgais i gynorthwyo ag ymdrech y rhyfel, bellach yn cael eu hystyried yn gychwyn ar gefnforeg ffisegol yma yn y Deyrnas Unedig.
Cefnforeg Ffisegol ym Mangor
Ym 1963 crëwyd adran newydd Cefnforeg Ffisegol ym Mhrifysgol ÌìÌì³Ô¹Ïgyda phenodiad Jack Derbyshire fel Pennaeth Adran a’r Athro cyntaf mewn Cefnforeg Ffisegol. Ers hynny, mae astudiaeth cefnforeg ffisegol ym Mhrifysgol ÌìÌì³Ô¹Ïwedi mynd o nerth i nerth.
Mae ymchwil yn yr Ysgol sydd gyda’r orau yn y byd hefyd yn rhychwantu’r byd, o’r Arctig i’r Antarctig, o fesur cymysgu dyfroedd ar raddfa centimedr i astudio llanw’r byd drwy hanes y Ddaear, a nodweddu adnoddau ynni morol ac effeithiau eu defnydd.
Ychwanegodd yr Athro Tom Rippeth,
“Roedd Jack yn ffigwr adnabyddus yn y gymuned leol yma ym Mhorthaethwy nes y bu farw yn 2004. Yr hyn sy’n llai adnabyddus yw ei waith gyda Grŵp-W yn ystod y rhyfel a bod ei waith sylfaenol ar donnau’r cefnforoedd yn dal i gael ei ddysgu ledled y byd.â€
